Öd kisəsi qarın boşluğunun yuxarı sağ nahiyəsində qaraciyərin bir az altında yerləşən armud formalı orqandır. Bağırsaqlara ifraz etdiyi sarı-yaşıl öd ilə orqanizmin həzm funksiyalarına əhəmiyyətli dərəcədə töhfə verir. Öd kisəsində daşın əmələ gəlməsi, öd daşı xəstəliyi olaraq təyin olunur və adətən xəstəlik yaşla artır. Həzmə kömək edən öd çox yüksək səviyyədə xolesterin ehtiva edir və bərkiyir. Çöküntü əmələ gətirdikdən sonra isə öd daşları meydana gəlir.
Öd daşı kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinən və kifayət qədər ağrılı ola bilən bir xəstəlikdir. Gün ərzində qaraciyərdən təxminən 1 litr öd ifraz olunur və yağların həzm edilməsi, bəzi vitaminlərin bağırsaqlardan sorulması kimi müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir. Öd, qaraciyərdən mədənin davamı olan onikibarmaq bağırsağa axdığı üçün öz yolunda öd kisəsindən keçərək burada toplanır. Suyu udmaqla onun sıxlığı daha da artır. Bəzi qidaları, xüsusən də yağlı qidaları qəbul etdikdən sonra öd kisəsi büzülür və qatılaşdırılmış ödü onikibarmaq bağırsağa göndərir.
Normal şəraitdə öd tərkibindəki müxtəlif maddələrin müəyyən miqdarda qarışığı sayəsində öz axıcılığını qoruyur. Bununla belə, öddə bu komponentlərin hər hansı bir artması və ya azalması ödün axıcılığının pisləşməsinə və “çöküntü buraxan” vəziyyətə səbəb ola bilər. Həm bu çöküntülər, həm də uzun müddət və ya uzun müddətli aclıq hallarında yalnız venadaxili qidalanan öd kisəsi adlanan öd çöküntüləri də öd daşı əmələ gəlməsində rol oynaya bilər.
Öd Daşı Xəstəliyinin Əlamətləri Nələrdir?
Öd daşı əmələ gəlməyə başlayandan sonra daşların sayı və ölçüsü artsa da, adətən ilk vaxtlarda öd kisəsi simptomlarına səbəb olmur. Əksəriyyəti ağrısız olan öd daşları bəzi hallar istisna olmaqla, müayinələr zamanı və ya bəzi əməliyyatlar zamanı təsadüfən aşkarlanır. Öd daşı xəstəliyinin gedişində daş əsas öd axarına düşərsə, çox daha problemli bir prosesə çevrilir. Obstruktiv sarılıq adlanan bu prosesdə xəstədə qarın ağrısı, sarılıq, sidiyin qırmızı və ya qəhvəyi rəngdə olması, ürəkbulanma, qusma və bəzən qızdırma kimi əlamətlər müşahidə oluna bilər.
Bununla yanaşı, daş öd axarını bağladıqda meydana gələn öd kisəsi xəstəliyinin əlamətlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:
- Qarının yuxarı sağ nahiyəsində qəfil və sürətlə ağırlaşan ağrı
- Kürək və bel ağrısı
- Sağ çiyində ağrı
- Ürəkbulanma və qusma
- Sidik rənginin qaralması
- Həddindən artıq qaz və digər həzm problemləri
- İshal
Öd Daşı Xəstəliyinin Müalicəsi Necə Olmalıdır?
Xəstəliyin və onun ağırlaşmalarının müalicəsində müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Ən çox istifadə edilən üsul laparoskopik cərrahiyyədir. Öd kisəsi əməliyyatlarının 5%-dən az hissəsi açıq əməliyyatla həyata keçirilir. ERCP və PTK lazım olduqda istifadə edilən digər müalicə üsullarıdır. Öd daşının müalicəsi üçün öd kisəsinin çıxarılmasına xolesistektomiya deyilir. Qızıl standart xolesistektomiya yanaşması laparoskopik əməliyyatlardır. Əgər əməliyyat müxtəlif səbəblərdən laparoskopik üsulla həyata keçirilmirsə, açıq əməliyyat üsuluna üstünlük verilə bilər.
Bu gün cərrahi əməliyyat zamanı kisəni tərk etmək və yalnız daşları çıxarmaq rasional yanaşma kimi qəbul edilir. Bunun səbəbi xəstələrdə təxminən 1 il ərzində daşların təkrarlanma və ağırlaşma riskidir. Ümumi anesteziya altında aparılan laparoskopik xolesistektomiya əməliyyatında operator xəstənin qarnında 3-4 kəsik edir. Bu kəsik yerlərindən xəstənin qarın boşluğuna kiçik və işıqlı cərrahi alətlər daxil edilir və öd kisəsi çıxarılır. Xəstələr əməliyyatdan sonra bir müddət müşahidə edilir və arzuolunmaz bir vəziyyətlə rastlaşmazsa eyni gün və ya əməliyyatdan sonrakı gün evə buraxıla bilərlər.
Öd kisəsi daşlarına cərrahi müdaxilənin xaricində tibbi müalicə və litotripsi adlı üsulla müdaxilə edilə bilər. Əməliyyat oluna bilməyən insanlarda xüsusilə xolesterinin səbəb olduğu daşlarda ursodiol aktiv maddəsi olan dərmanlar tətbiq oluna bilər. Bu dərmanların gündə 2-4 dəfə müxtəlif dozalarda qəbul edilməsi öd kisəsində daşların keçməsinin illər çəkə biləcəyi, müalicənin kəsilməsindən sonra xəstələrdə yenidən daş əmələ gəlməsinin müşahidə oluna bilməsi kimi problemlərlə qarşılaşa bilər.
Öd daşının simptomları və digər şikayətlər zaman keçdikcə görünə və sonra yox ola bilər. Xüsusilə 5 saatdan çox davam edən qarın ağrısından şıikayət edirsinizsə, sarılıq əlamətləri müşayiət olunursa, nəcis ağ rəngdədirsə və bu əlamətlər bu kimi digər şikayətlərlə müşayiət olunursa, bu zaman səhiyyə müəssisələrinə müraciət etməyiniz tövsiyə olunur.
