Serebral iflic (SP) əzələ fəaliyyəti və bədən duruşu ilə bağlı bir qrup problemləri təsvir edən bir xəstəlikdir. Beyin hələ inkişaf mərhələsində olarkən baş verən zədələnmədən sonra inkişaf edir. Əlamət və simptomlar körpəlikdə və məktəbəqədər yaşda özünü göstərməyə başlayır. Anormal reflekslər, bədənin lallığı, gövdə və ətraflarda sərtlik, duruş və yeriş pozğunluğu serebral iflicli uşaqlarda müşahidə edilə bilən əlamətlər sırasındır.
Serebral sözü beyin deməkdir. İflic hərəkət zəifliyini və iflici ifadə etmək üçün istifadə olunur. Serebral iflic əsasən insanın əzələ tonusuna və hərəkət bacarıqlarına təsir edən problemdir. Xəstəlik bədənin koordinasiyalı və məqsədyönlü şəkildə hərəkət etmə qabiliyyətinə maneə törədir. O, həmçinin tənəffüs, sidik kisəsi və bağırsaq nəzarəti, yemək və danışma kimi fiziki bacarıqları və əzələlər də daxil olmaqla digər bədən funksiyalarına da təsir göstərə bilər.
Serebral İflic Əlamətləri Nələrdir?
Xəstəliyin əlamətləri yüngüldən şiddətə qədər və insandan insana dəyişir. Serebral İflicli bəzi insanlar yeriməkdə və oturmaqda çətinlik çəkdiyi halda, digər xəstələr isə əşyaları tutmaqda çətinlik çəkirlər. Simptomlar zaman keçdikcə daha kəskinləşə və ya azala bilər. Həmçinin, beynin təsirlənən hissəsindən asılı olaraq müxtəlif simptomlar baş verə bilər. Serebral iflicin ümumi olaraq isə əlamətlərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Yuvarlanma, tək oturma və ya sürünmə kimi motor bacarıqların inkişafında gecikmələr
- Əzələlərdə həddindən artıq sərtlik və ya laxity kimi əzələ tonusunda dəyişikliklər
- Nitq inkişafının ləngiməsi və danışmaqda çətinlik
- Həmişə eyni əllə əşyaları tutmaq kimi bədənin bir tərəfinə üstünlük vermək
- Qeyri-iradi hərəkətlər və udma problemləri
- Zehni çatışmazlıq kimi nevrolji problemlər
Serebral iflicli uşaqların əksəriyyəti bu xəstəliklə doğulur, lakin aylar və ya illər sonra xəstəliyin əlamətləri görünməyə bilər. Simptomlar ümumiyyətlə uşaq 3 və ya 4 yaşından əvvəl görünür.
Serebral İflic Formaları Hansılardır?
Beynin müxtəlif hissələrinə təsir edən müxtəlif növ serebral iflic var. Xəstəliyin 5 müxtəlif forması vardır: spastiklik, atetoz, ataksiya, hipotonik və qarışıq. Hər bir forma isə özünəməxsus hərəkət pozuntusuna səbəb olur.
Spastiklik Serebral İflic: Bu, iflic olan insanların təxminən 80%-nə təsir edən ən çox yayılmış formadır. Əzələlərdə sərtliyə, şişirdilmiş reflekslərə və hərəkət etmədə çətinliyə səbəb olur. Spastik CP olan bir çox insanda gəzinti zamanı dizləri əymək və ya ayaqları ilə qayçı kimi hərəkətlər etmək kimi hərəkət anomaliyaları var.
Atetoz Serebral İflic: Bu formada olan insanlar bədən hərəkətlərini idarə etməkdə çətinlik çəkirlər. Xəstəlik qollarda, ayaqlarda və əllərdə qeyri-iradi, anormal hərəkətlərə səbəb olur. Bəzi hallarda üz və dil də təsirlənir. Hərəkətlər yavaş və əyilməli və ya sürətli və nizamsız ola bilər. Xəstəlikdən əziyyət çəkən şəxsin yeriməsi, oturması udması və ya danışması da çətinləşə bilər.
Ataksiya Serebral İflic: Ən az yayılmış olan serebral iflicin bu formasında balans və dərinlik qavrayışı ilə bağlı problemlər yaşanır. Bu forma həmçinin, tez-tez nizamsız və yöndəmsiz görünən əzələ hərəkətləri ilə xarakterizə olunur və xəstələrdə koordinasiya problemləri vardır. Xəstələr yerimək, əşyaları tutmaq və yazmaq kimi motor funksiylarını yerinə yetirməkdə çətinlik çəkirlər.
Hipotonik Serebral İflic: Hipotonik tip əzələ tonusunun azalmasına və həddindən artıq lax əzələlərə səbəb olur. Qollar və ayaqlar kimi sallanmış görünür. Bu tip körpənin baş idarəsi zəifdir və nəfəs almaqda çətinlik çəkə bilər. Danışıqda çətinlik, zəif reflekslər və yeriş anormallıqları da ola bilər.
Qarışıq Serebral İflic: Bəzi xəstələr müxtəlif növ simptomların birləşməsinə malikdirlər. Buna qarışıq serebral iflic deyilir. Qarışıq tipli əksər hallar spastik və atetoid formaların birləşməsi şəklində özünü göstərir.
Serebral İflicin Müalicəsi Necə Olmalıdır?
Serebral iflic xəstəliyinin dəqiq müalicəsi yoxdur. Müalicənin məqsədi məhdudiyyətləri yaxşılaşdırmaq və ağırlaşmaların qarşını almaqdan ibarətdir. Serebral iflicli uşaqlar və böyüklər tibbi yardım qrupu ilə uzunmüddətli müalicəyə ehtiyac duyurlar. Uşağa tibbi yardım göstərəcək komandaya vəziyyətin şiddətindən asılı olaraq pediatr və ya psixiatr, bəlkə də, uşaq nevroloqu, həmçinin müxtəlif fiziki və psixi terapevtlər daxil ola bilər. Serebral iflicin müalicə prosesində əsas məqsəd fərdin əlamətlərini minimuma endirmək və həyat keyfiyyətini ən yüksək səviyyədə saxlamaqdır. Bunun üçün əzələ gərginliyini azalda bilən dərmanlar funksional qabiliyyətləri yaxşılaşdırmaq, ağrıları müalicə etmək və spastisite və ya digər serebral iflic əlamətləri ilə əlaqəli ağırlaşmaları idarə etmək üçün istifadə edilə bilər.
Hər şeydən əvvəl, fiziki müalicə prosesi zamanı əzələ hazırlığı və məşqlər uşağın əzələ gücünü, elastikliyini, tarazlığını, motor inkişafını və hərəkətliliyini artırmağa kömək edə bilər. Eyni zamanda, valideyn uşağın evdə yuyulması və qidalanması kimi gündəlik ehtiyaclarını necə təhlükəsiz şəkildə təmin edə biləcəyini öyrənə bilər. Həm fiziki, həm də peşə terapevtləri doğuşdan sonrakı ilk 1-2 il ərzində baş və gövdə hərəkətlərinə, sürünməyə, yuvarlanmağa və tutmağa nəzarət etməklə dəstək verirlər. Sonra hər iki terapevt əlil arabasının zəruriliyi ilə bağlı qiymətləndirmə aparır. Uşağa yerimək və əzələ inkişaf etdirmək üçün diz breketləri və ya şinlər də tövsiyə oluna bilər. Peşə terapevtləri uşağa evdə, məktəbdə və cəmiyyətdə gündəlik fəaliyyətlərdə və iş rejimlərində müstəqillik qazanmasına kömək etmək üçün çalışır. Uşaq üçün tövsiyə olunan adaptiv avadanlıqlara gəzintiçilər, dördayaqlı çubuqlar, oturma sistemləri və ya motorlu və əlil arabaları daxil ola bilər.
