Sarılıq dəri və göz ağlarının sarı göründüyü tibbi bir vəziyyətdir. Sarılıq əslində bir xəstəlik deyil, bir çox müxtəlif xəstəliklərin nəticəsi ola biləcək bir simptomdur.
Qana rəng verən və oksigen daşıyan strukturlara hemoqlobin deyilir. Hemoqlobin qırmızı qan hüceyrələrinin (qırmızı qan hüceyrələrinin) əsas strukturunu təşkil edən maddədir. Bədəndə qırmızı qan hüceyrələrinin ömrü təxminən 120 gündür. 120 gündən sonra qandakı qırmızı qan hüceyrələri məhv edilir və yenilənir. Qırmızı qan hüceyrələrində olan bu hemoqlobin madddəsi parçalandıqda bilirubinə çevrilir. Bilirubin sarı rəngli bir maddədir. Qaraciyər bilirubinin bədəndən çıxarılmasından məsuldur. Ancaq bilirubin hər hansı bir səbəbdən bədəndən kifayət qədər çıxarıla bilmirsə, qan dövranına daxil olur və dərinin selikli qişalarının və göz ağrılarının sarı rəngdə görünməsinə səbəb olur.
Körpələrdə Sarılıq Nədir?
Körpələrdə müşahidə edilən sarılıq neonatal sarılıq adlanır. Bir çox yenidoğulmuşlarda sarılıqla qarşılaşmaq mümkündür. Sarılıq vaxtından əvvəl doğulan körpələrin 80%-də, 37-ci həftədən sonra doğulanların isə 80%-də müşahidə oluna bilər. Körpələrdə sarılığın bir çox səbəbi ola bilər. Ən çox görülən səbəblərdən biri fizioloji sarılıqdır. Körpələrin qaraciyərləri doğuşdan sonra bilirubini plasentadan parçalanmaq vəzifəsini təzəcə öz üzərinə götürür. İnkişaf edən qaraciyər əvvəlcə bilirubini effektiv şəkildə çıxara bilmir, zaman keçdikcə qaraciyər bilirubini effektiv şəkildə çıxarır və simptomlar öz-özünə yox olur.
Sarılıq Xəstəliyi Əlamətləri Nələrdir?
Yenidoğulmuşlarda sarılıq yuxululuğun artması, nəcisin və sidiyin rənginin dəyişməsi, körpələrdə əmmədə çətinlik kimi simptomlarla özünü göstərə bilər. Sarılıq başdan başalyır və bütün bədənə yayılır. Artan sarılıqda əl və ayaq kimi orqanlar sarıya çevrilir. Körpələrdə gec başlayan sarılıq növü müşahidə edilirsə, bu adətən ana südü sarılığından qaynaqlanır. Bu növ sarılıq təxminən 2-3 ay davam edə bilər. Qanda bilirubinin səviyyəsi təhlükəli həddə çatmadığı müddətcə, ana südü kəsilmir. Yüksək bilirubin müalicə olunmazsa, bu, qalıcı beyin zədələnməsinə səbəb ola bilər.
Daha böyük uşaqlarda və böyüklərdə sarılığın əlamətlərini isə aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Gözlərdə və dəridə sarılıq;
- Qaşınma;
- Zəiflik və yorğunluq;
- Sidiyin qaralması;
- Mədə ağrısı;
- Qızdırma;
- Çəki itkisi və s.
Bu əlamət və simptomlar ilə sarılıq xəstəliyi özünü biruzə verə bilir. Əgər sizdə də yuxarıdakı əlamətlər varsa, ən qısa zamanda həkimə müraciət etməyinizdə fayda vardır. Sarılıq əslində müxtəlif səbəblərdən yaranan tibbi bir xəstəlik olsa da, hepatit B xəstəliyinə xalq arasında sarılıq da deyilir. Hepatit B virusunun törətdiyi Hepatit B qan və ya cinsi yolla keçə bilən qaraciyərə zərər verən və müalicə edilmədikdə, qaraciyər xərçəngi kimi ciddi nəticələrə səbəb olan bir xəstəlikdir. Bu virus bəzi insanlarda illərlə heç bir simptom olmadan keçir və daşıyıcılar fərqində olmadan xəstəliyi başqalarına ötürə bilirlər.
Sarılıq Xəstəliyinin Hansı Növləri Var?
Sarılıq müxtəlif səbəblərdən yarana bildiyindən, səbəb amillərinə görə üç geniş kateqoriyaya bölünür. Təsnifat qaraciyərin hansı hissəsinin nasaz olduğuna və bilirubinin qan dövranından çıxarılmasının necə təsirləndiyinə əsaslanır. Səbəblərinə görə sarılığın növləri; Hepatosellüler, hemolitik və obstruktiv sarılıq kimi təsnif edilir.
Hepatosellüler sarılıq: Hepatosellüler sarılıq qaraciyərin zədələnməsi nəticəsində yaranan bir sarılıq növüdür. Zərər müxtəlif səbəblərdən baş verə bilər. Qaraciyərdəki parenximal hüceyrələr infeksiya kimi səbəblərdən təsirlənirsə, qaraciyər metabolizmində azalma müşahidə edilir. Maddələr mübadiləsinin azalması nəticəsində bilirubin bədəndən çıxarıla bilmir və yığılmağa başlayır. Hepatit A, B və ya C viruslarının yaratdığı sarılıq xəstəliyi əslində hepatosellüler sarılıq kimi təsnif edilir. Qaraciyər xərçəngi və ya həddindən artıq spirt istehlakı da qaraciyərin zədələnməsinə səbəb ola bilər.
Hemolitik sarılıq: Qan dövranında qırmızı qan hüceyrələri normaldan daha sürətli parçalandıqda hemolitik sarılıq meydana gəlir. Belə bir vəziyyətdə qaraciyər bilirubinin yüksək səviyyəsi ilə öhdəsindən gələ bilməz. Hemoliz kimi tanınan bu vəziyyət ölümcül ola bilər. Malyariya xəstələrində hemolitik sarılıq aşkar edilir. Malyariya parazitləri qırmızı qan hüceyrələrinə sürətlə hücum edərək, onların parçalanmasına səbəb olur.
Obstruktiv sarılıq: Obstruktiv sarılıq qaraciyər, öd kisəsi və bağırsağı birləşdirən öd yolları arasındakı tıxanma nəticəsində yaranan sarılıq növüdür. Bu tıxanma qaraciyərin bilirubini xaric etməsinə mane olur və qaraciyərdə artan bilirubin qaraciyərin metabolizminə mənfi təsir göstərir. Obstruktiv sarılıq öd yollarında tıxanmaya səbəb ola biləcək bir çox xəstəlik səbəbiylə meydana gələ bilər. Öd daşı və ya şişmiş limfa düyünləri bu kanalda tıxanmalara səbəb ola bilər.
Sarılıq Xəstəliyinin Müalicəsi Necə Olmalıdır?
Sarılığa səbəb olan yüksək bilirubinin səviyyəsinin müvafiq müalicə ilə azaldılması və bilirubinin bədəndən çıxarılması çox vacibdir. Yüksək bilirubin səviyyəsi qalıcı beyin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Sarılığın müalicəsi əsas xəstəliyin növündən asılıdır. Xəstəlik üçün demək olar ki, bütün müalicələr sarılıqdan daha çox əsas səbəbi müalicə etməyə əsaslanır. Sarılığın müalicəsində istifadə edilən ümumi müalicə üsullarından bəziləri aşağıdakı kimi sıralana bilər:
Hemolitik Sarılığın Müalicəsi: Bu xəstəlik növünün müalicəsi anemiya və ya sağlam miqdarda qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalına mane olan digər şərtlərin düzəldilməsi ilə həyata keçirilir. Ümumi anemiya nəticəsində yaranan sarılıq üçün qidaya dəmirin əlavə edilməsi sarılığın müalicəsində kömək edə bilər.
Hepatoselleler Sarılığın Müalicəsi: Hepatosellüler sarılıq qaraciyərin zədələnməsi nəticəsində yarandığı üçün ilk növbədə zədələnmə mənbəyi müalicə olunur. İnfeksiyaların səbəb olduğu qaraciyər zədələnmələrində infeksiyanın yayılmasının qarşısını almaq üçün antiviral preparatlardan istifadə edilir və sağalma daha yavaş müşahidə olunur.
Obstruktiv Sarılığın Müalicəsi: Tıxanma nəticəsində yaranan sarılıq halları cərrahi üsullarla müalicə olunur. Öd daşının səbəb olduğu sarılıq hallarında həkimlər xəstəyə öd daşı əmələ gəlməsinə mane ola biləcək pəhriz dəyişikliyi tövsiyə edirlər. Müalicəni daha effektiv etmək üçün öd kisəsindəki daşları əritməyə yönəlmiş dərmanlar da istifadə olunur. Ağır hallarda öd daşı və ya öd kisəninin tamamilə dəyişdirilməsi üçün əməliyyat aparılır.
