Günümüz xəstəliklərinin başında gələn şəkərli diabet (şəkər xəstəliyi) bir çox ölümcül xəstəliklərin əmələ gəlməsində ilk rolu oynayan və bütün dünyada çox rast gəlinən bir xəstəlik növüdür. Sağlam insanlarda aclıq qan qlükoza səviyyəsi 70-100 mq/Dl aralığındadır. Qan şəkərinin səviyyəsi bu diapazondan yuxarı qalxarsa, bu adətən diabet xəstəliyini göstərir. Xəstəliyin səbəbi insulin hormonunun qeyri-kafi və ya hər hansı bir səbəbdən istehsal olunmaması və ya bədən toxumalarının insulinə həssas olmamasıdır. Tip 2 diabet bir çox fərqli növləri olan və adətən 35-40 yaşdan yuxarı şəxslərdə rast gəlinən diabetin ən çox yayılmış növüdür.
Xalq arasında ümumiyyətlə, şəkərli diabet adı verilən şəkər xəstəliyi qanda qlükoza (şəkər) səviyyəsinin normadan artıq artması və buna uyğun olaraq sidikdə şəkərin olmasıdır ki, normalda şəkərin olmamalıdır. Müxtəlif variantları olan şəkərli diabet ölkəmizdə və dünyada ən çox yayılmış xəstəliklər sırasındadır. Beynəlxalq Diabet Federasiyasının təqdim etdiyi statistik məlumatlara görə, hər 11 yaşlı adamdan birində şəkərli diabet olsada, hər 6 saniyədə 1 nəfər şəkərli diabetlə bağlı problemlərdən dünyasını dəyişir.
Diabetin Əlamətləri Nələrdir?
Şəkərli diabet xəstəliyi fərdlərdə üç əsas əlamətlə özünü göstərir. Bunlar normaldan çox yemək və toxluq hissi, tez-tez sidiyə getmə, ağızda quruluq və şirinlik və buna görə də həddindən artıq içmək istəyi kimi sıralana bilər. Bundan əlavə, insanlarda görülə bilən diabetin digər əlamətlərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Zəiflik və yorğunluq hissi;
- Sürətli və qeyri-iradi çəki itkisi;
- Bulanıq görmə;
- Ayaqlarda uyuşma şəklində narahatlıq;
- Yaraların adi haldan daha yavaş sağalması;
- Dərinin quruluğu və qaşınması;
- Ağızda asetona bənzər qoxu əmələ gəlir.
Diabetin Səbəbləri Nələrdir?
Diabetin səbəbləri ilə bağlı çoxlu araşdırmalar nəticəsində belə qənaətə gəlinib ki, diabetdə genetik və ətraf mühitlə bağlı səbəblər rol oynayır. Əsasən 1-ci tip və 2-ci diabet kimi, iki növü olan şəkərli diabetdə xəstəliyə səbəb olan amillər bu tiplərə görə fərqlənir. 1-ci tip şəkərli diabetin yaranmasında genetik faktorlar rol oynasa da, qanda şəkərin tənzimlənməsində iştirak edən insulin hormonunu istehsal edən mədəaltı vəzi orqanını zədələyən viruslar və orqanizmin müdafiə sisteminin fəaliyyətindəki nasazlıqlar bu amillərdəndir. Bundan əlavə, diabetin daha çox yayılmış növü olan Tip 2 diabetin səbəbləri aşağıdakı kimi ifadə edilə bilər:
- Piylənmə (artıq çəki)
- Valideynlərdə şəkərli diabetin olması
- İrəli yaş
- Oturaq həyat tərzi
- Stress
Diabet Diaqnozu Necə Qoyulur?
Diabet diaqnozunda istifadə edilən ən əsas iki test qan şəkərinin ölçülməsi və şəkər yükləmə testi olaraq da, bilinən Oral Qlükoza Tolerantlıq Testidir (OGTT). Sağlam insanlarda oruc tutarkən qan şəkərinin səviyyəsi orta hesabla 70-100 mq/Dl arasında dəyişir. 126 mq/Dl-dən çox acqarına qan qlükoza səviyyəsi diabet diaqnozu üçün kifayətdir. Bu dəyər 100-126 mq/Dl arasında olarsa, OGTT-nin şəxsə tətbiqi ilə postprandial qan şəkəri araşdırılır. Yeməkdən 2 saat sonra qan şəkərinin ölçülməsi nəticəsində qanda qlükoza səviyyəsinin 200 mq/Dl-dən yuxarı olması şəkərli diabetin 140-199 mq/Dl aralığında olması isə diabetdən əvvəlki dövrün göstəricisi olmaqla, gizli şəkər adlanır. Bundan əlavə, son 3 ayın qan şəkərini əks etdirən HbA1C testinin 7%-dən yuxarı olması şəkərli diabet diaqnozunu göstərir.
Diabetin Müalicə Üsulları Nələrdir?
Diabetin müalicə üsulları xəstəliyin növünə görə fərqlənir. 1-ci tip şəkərli diabetdə insulin terapiyası ilə birlikdə tibbi qidalanma terapiyasına da diqqətlə tətbiq edilməlidir. Xəstənin pəhrizi həkim tərəfindən tövsiyə olunan insulin dozası və qidalanma planına uyğun olaraq dietoloq tərəfindən planlanır. Qidaların tərkibindəki karbohidratların miqdarına görə, insulin dozasının tənzimlənə biləcəyi karbohidrat sayma tətbiqi ilə 1-ci tip diabetli şəxslərin həyatı çox asanlaşdırıla bilər. Tip 2 diabetli şəxslərdə pəhriz saxlamaqla yanaşı, müalicə adətən hüceyrələrin insulin hormonuna həssaslığını artırmaq və ya birbaşa insulin hormonunun ifrazını artırmaq üçün antidiyabetik dərmanların istifadəsini əhatə edir.
Diabet xəstələrində tövsiyə olunan müalicə prinsiplərinə əməl edilmədiyi halda, qan şəkərinin yüksək olması bir çox sağlamlıq problemlərinə ilk növbədə neyropatiya (sinir zədələnməsi), nefropatiya (böyrəklərin zədələnməsi) və retinopatiya (torlu qişanın zədələnməsi) ilə nəticələnir. Odur ki, şəkərli diabetdən əziyyət çəkən bir insansınızsa, müntəzəm olaraq müayinələrdən keçməyə laqeyd yanaşmayın.
