Qaraciyərin əsas struktur elementi hepatositlər, yəni qaraciyər hüceyrələridir. Qaraciyərin piylənməsində piylər hepatositlərdə (sitoplazmada) damcı şəklində toplanır. Mikroskop altında ağ yuvarlaq, oval kürəciklər (makroveziküllər) kimi görünür. Bu səbəbdən, makrovezikulyar piylənmə kimi müəyyən edilir. Hüceyrələr şişir, nəticədə qaraciyər böyüyür. Normal qaraciyərdə bu yağ damcıları hepatositlərin 5%-də görünə bilər. Daha çox (5%) qaraciyər yağlanması və ya alkoqolsuz yağlı qaraciyər xəstəliyi (ADYLC) adlanır.
Labrotar və ya klinik simptomlar qaraciyər yağlanmasının nisbəti 30%-dən böyük olduqda baş verir. Bunlar müayinə və ya ultrasəs (US) zamanı aşkar edilən qaraciyər böyüməsidir. US tərəfindən göstərilən qaraciyər piylənmə və qanda ALT və GTT kimi qaraciyər testlərində orta dərəcədə (normaldan 1-2 dəfə arasında) yüksəlmələrdir. Bundan əlavə, bu xəstələrdə çox vaxt artıq çəki, şəkərli diabet, hiperlipidemiya və hipertoniya kimi bir və ya bir neçə yanaşı xəstəliklər olur. Mikrovezikulyar yağlanmada yağ daha kiçik və mikroskopda görünməyən hissəciklər şəklindədir. Bu vəziyyət daha az rast gəlinir və bəzi xüsusi hallarda (məsələn, hamiləlik zamanı qaraciyərin kəskin piylənməsi, valproat və antiretrovirus preparatların qəbulu nəticəsində qaraciyərin zədələnməsi və Reye sindromu) müşahidə olunur.
Qaraciyər Piylənməsi Əlamətləri Nələrdir?
Qaraciyər piylənməsinin kliniki təzahürləri yoxdur. Sirroz xəstəliyi olan insanlar sirroz yarana qədər normal həyat sürürlər. Xəstəlik, adətən tez-tez hipertoniya və ürəyin işemik xəstəliyi ilə müşayiət olunur.
Qaraciyər Piylənməsi Diaqnozu Necə Qoyulur?
Bəzən yuxarıda qeyd olunan risk faktorlarına malik olmayan insanlarda da qaraciyər piylənməsi ola bilər. Burada genetik faktorlarda rol oynayır. Spirtli içki qəbul edən, lakin onu gizlədən xəstələr də diaqnozda çətinlik çəkə bilərlər. Yəni, bu xəstələr tez-tez həkimə müraciət edən insanlardır. Adətən qaraciyərin piylənməsi və böyüməsi diaqnozu qarnın yuxarı hissəsinin ultrasəs müayinəsində qoyulur. Bəzən rutin müayinələr olan ALT, AST və GGT kimi qaraciyər testləri yüksək olduqda, tətdiq edilən xəstədə qaraciyər piylənməsi xəstəliyi aşkar edilir. Əlbəttə ki, alkoqol qaraciyər xəstəliyi, viral hepatit (hepatit B və hepatit C), dərman toksikliyi (məsələn, tamoksifen, amiadaron, lomitapid və s.) və digər xəstəliklər istisna edilməlidir. Alkoqolsuz yağlı qaraciyər xəstəliyi olan xəstələrdə xəstəliyin gedişi ilə bağlı ən mühüm tapıntı fibrozun olması, yəni qaraciyərdə iltihabi aktivliklə birlikdə birləşdirici toxuma yığılması və fibrozun dərəcəsidir. O həm sirrozun gedişatını, həm də hepatoselüler karsinomanın (HSC) və digər ağırlaşmaların inkişafına rəhbərlik edir.
Qaraciyər Piylənməsinin Müalicəsi Necədir?
Yağlı qaraciyərin müalicəsində ilk addım arıqlamaqdır. Araşdırmalara görə, əgər xəstə çəkisinin 10 faizini itirirsə, qaraciyər xəstəlikləri geriləyir və bununlada müsbət bərpa çəkinin 5 faizi itirildikdə başlayır. Eyni zamanda şəkər xəstəliyi varsa, xəstəlik nizamlanmalı, şəkərin səviyyəsi müəyyən həddə saxlanılmalı və şəkəri pəhriz plus dərmanlarla tənzimləmək lazımdır. Həmçinin, bu xəstələrin əksəriyyətində yüksək xolesterol səviyyələridə var. Buna görə də, xolesterin salan dərmanların istifadəsi qaraciyər üçün faydalı olacaqdır. Bu xəstələrin arıqlaması son dərəcə vacibdir. Arıqlamağın yolu isə yalnız pəhriz və idmandan keçir. Bundan əlavə, həftədə üç və ya dörd gün gəzinti, üzgüçülük və ya idman zalında edilən fəaliyyətlər olmalıdır. Beləliklə, xəstənin qaraciyəri bərpa oluna bilir. Amma xəstəlik inkişaf edərsə, son çarə isə qaraciyər transplantasiyası ola bilir.
Bəs Qaraciyər Piylənməsinin Qarşısını Necə Almaq Olar?
Sadə; hər bir kəsin edə biləcəyi tədbirlər vasitəsi ilə qaraciyər piylənməsi xəstəliyinin qarşısını ala bilərsiniz. Həmin tədbirləri aşağıdakı kimi sadalaya bilərik:
- Gündə ən az 30 dəqiqə sürətli yürüyüş edilməlidir.
- Əzələ məşqləri ilə bərabər ağır idman hərəkətləri də edilə bilər.
- Maddələr mübadiləsini tənzimləyən sağlam qidalanma vərdişlərinə üstünlük verilməlidir.
- Tərkibində doymamış yağ turşuları olan zeytun yağı, balıq və tərəvəzlər istehlak edilməlidir.
- Yağdan, rafine şəkərdən və çörək məhsullarından uzaq durmaq sizin üçün faydalı olacaqdır.
- Tərkibində konservantlar olan qapalı qutu məhsullarından qaçınmaq lazımdır.
Beləliklə, sağlamlığınıza və bədənizə müntəzəm şəkildə diqqət yetirsəniz və lazım olan müalicəni tətbiq etdiyiniz halda, ümidvarıq sizin narahat edən qaraciyər piylənməsi xəstəliyindən azad olacaqsınız.
