İnsan beynində dopamin istehsal edən hüceyrələrin cəmləşdiyi qara substabsia adlanan bölgələr var. Bu bölgələrdə istehsal olunan kimyəvi maddə olan dopamin, insanın hərəkətlərini idarə etməsinə imkan verən striatum adlanan beyin bölgələri arasında əlaqəni təmin edir. Dopamin hüceyrələri yüksək miqdarda azaldıqda, dopamin istehsalı qeyri-kafi olur və parkinson xəstəliyinin əlamətləri olan ritmik olmayan, uyğunsuz, titrək, və axıcı olmayan hərəkətlərə səbəb olur. Ana, ata və ya qardaşında parkinson xəstəliyi olan insanlarda xəstəliyin tezliyi ümumi əhali ilə müqayisədə daha yüksəkdir. Xəstəlik genetik keçmişi olan ailələrin üvzlərində daha gənc yaşda başlayır. Bu vəziyyət Parkinson xəstələrinin 5%-ni təşkil edir. Parkinson xəstəliyi beynin dopamin istehsal edən bölgəsindəki hüceyrələrin itirilməsi və bu maddənin az salınması ilə nəticələnir. Pestisidlər kimi bəzi kimyəvi maddələr bu hüceyrə itkisinə səbəb ola bilsə də, genetik faktorlar da buna səbəb ola bilər.
Parkinson Xəstəliyinin Əlamətləri Nələrdir?
Parkinson xəstəliyi beyin sapının dopamin istehsal edən bölgəsindəki hüceyrələrin itməsi nəticəsində yaranır və nəticədə bu maddə az buraxılır. Xəstələrin hərəkətləri ilə əlaqədar olan bu simptomların yanında bir çox fərqli şikayətləri də ola bilər. Parkinson xəstəliyinin ən çox müşahidə olunan əlamətlərini isə aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Yorğunluq;
- İdrak funksiyalarının azalması;
- Depressiya;
- Narahatlıq;
- Davranış pozğunluqları;
- Görmə zəifliyinin yaranması;
- Çəki itkisi;
- Yuxu pozğunluğu və ağrı kimi.
Parkinson xəstəliyinin əsas simptomlarını bir-bir nəzərdən keçirsək;
Titrəmə, əl titrəməsi– Baş barmağın nəzarətsiz hərəkəti, çənə və dodaqda titrəmə, bəzən ayaq əzələlərində səyirmə müşahidə oluna bilər. Unudulmamalıdır ki, bütün əl titrəməsi parkinson xəstəliyi demək deyil. Parkinson xəstəliyində titrəmə əllər istirahətdə olarkən də baş verir. Onu stresli və həyəcanlı vəziyyətdə baş verən, kofe və ya dərman qəbul etdikdən sonra yaranan titrəmələrdən və ya əsas tremor adlanan ailəvi tremor xəstəliyindən ayırmaq lazımdır.
Hərəkətlərin yavaşlaması (Bradikinezi)- Hərəkətə başlamaq və saxlamaqda çətinlik parkinson xəstəliyində ümumi simptomlardır. Xəstələr tez-tez qısa addımlarla yeriyir və əzələ sərtliyindən bədən ağrıları olur.
Nitqdəki dəyişikliklər- Danışıq sürətinin artması və ya aşağı səs tonu ilə danışma, mimikaların azalması və nitqin monotonluğu parkinson xəstəliyinin tapıntıları arasındadır.
Əl yazısının deqradasiyası- Əl yazısının qəfil pisləşməsi, sözlərin kiçilməsi və ya sözlərin yaxın yazılışı parkinson xəstəliyindən xəbər verməlidir.
Parkinson xəstəliyi tez-tez tədricən inkişaf edir və bütün bədəndə onun təzahürləri çox vaxt asimmetrik olur. Tədricən xəstəliyin vəziyyəti irəliləyir. Bu əlamət və simptomlar ilə parkinson xəstəliyi özünü biruzə verə bilir. Əgər sizdə də yuxarıdakı əlamətlər varsa, ən qısa zamanda həkimə müraciət etməyinizdə fayda vardır.
Parkinson Xəstəliyinin Müalicəsi Necə Olmalıdır?
Parkinson xəstəliyinin müalicəsində prioritet dərman müalicəsidir. Dərman müalicəsi ilə beyində dopamin istehsal boşluğu bağlanır. Dərmanlar mövcud şikayətləri azalda bilsə də, xəstəliyin inkişafının qarşısını ala bilmir. Buna görə də, hazırda parkinson xəstəliyinin qəti müalicəsi yoxdur. Müalicədə xəstənin yaşından, xəstəliyin əlamətlərindən və mərhələsindən asılı olaraq, müalicə üsulu təyin edilir. Dərman müalicəsi ilə simptomlar yox olur və xəstəliyin inkişafı yavaşlayır. Lakin xəstəlik yaxşılaşmazsa və ya dərman istifadəsi ilə bağlı əlavə təsirlər baş verərsə, cərrahi müalicə üsullarından da istifadə edilə bilər.
Cərrahi müalicədə iki variant var: beyin batareyası (dərin beyin stimullaşdırılması) və beyin zədələnməsi əməliyyatı (ablativ üsullar). Beyin batareyası üsulu ilə parkinson xəstəliyin təsirləri əhəmiyyətli dərəcədə azalır və insanın həm gündəlik həyatını, həm də rahatlığını məhdudlaşdıran hərəkətlərdə yaxşılaşma müşahidə edilir.
Xəstəliyin qarşısının alınması bu gün hələ mümkün deyil. Parkinson xəstəliyi ilə mübarizədə erkən diaqnoz, uyğun dərmanlarla düzgün müalicənin seçilməsi, fizioterapiya və idman çox vacibdir. İdman sayəsində yeriş, tarazlıq və duruş yaxşılaşdırıla bilər. Bundan əlavə, depressiya, durğunluq, yorğunluq və qəbizlik kimi xəstəliyin digər psixoloji və fizioloji reaksiyaları da müsbət təsir göstərir.
