Epilepsiya xroniki (uzunmüddətli) xəstəlik olaraq epilepsiya tutmaları ilə müşayiət olunur. Epilepsiya tutması zamanı beyindəki neyronlarda ani və nəzarətsiz ifrazatlar nəticəsində xəstədə qeyri-iradi sancılar, duyğu dəyişikləri və şüurun dəyişməsi baş verir. Dünyada təxminən 65 milyon epilepsiya xəstəsi var. Bu saya baxmayaraq, epilepsiya xəstəliyi üçün qəti bir müalicə təmin edə biləcək bir dərman hazırda mövcud olmasa da, bu, tutma əleyhinə strategiyalar və dərmanlarla idarə oluna bilən bir xəstəlikdir.
Epilepsiya Tutması Nədir?
Beynin elektrik fəaliyyətlərindəki dəyişiklər nəticəsində ortaya çıxan aqressiv titrəmə, şüur və idarəetmənin itirilməsi kimi simptomlarla müşayiət oluna bilən qıcolmalar xəstəliyin ən erkən dövrlərindən birində mühüm sağlamlıq problemidir. Epilepsiya tutması sinir sistemindəki bir qrup sinir hüceyrəsində müəyyən müddət ərzində sinxron həyəcanlanma nəticəsində baş verir. Bəzi epileptik tutmalarda əzələ daralması da müşayiət oluna bilər.
Epilepsiya və tutma bir-birini əvəz edən terminlər olsa da əslində eyni məna daşımır. Epileptik tutma ilə tutma arasındakı fərq ondan ibarətdir ki epilepsiya təkrarlanan və ani tutmalarla irəliləyən bir xəstəlikdir. Lakin tək bir kriz tutması şəxsin epilpepsiya olduğunu göstərmir.
Epilepsiya Xəstəliyinin Yaranma Səbəbi Nədir?
Epilepsiya xəstəliyinin yaranmasının bütün hallarda əsas səbəbini dəqiq müəyyən etmək mümkün deyil. Doğuş travmaları, əvvəlki qəzalarla bağlı kəllə-beyin travmaları, çətin doğuş keçmişi, irəli yaşlarda beyin damarlarında görülən damar anomiyaları, yüksək hərarət xəstəlikləri, qan şəkərinin həddindən artıq azalması və beyin iltihabları epilepsiya xəstəliyinə meyilliyə bağlı səbəblərdəndir. Epilepsiya körpəlikdən qocalığa qədər istənilən yaş dövründən baş verə bilər.
Epilepsiya Əlamətləri Hansılardır?
Bəzi epilepsiya növləri eyni vaxtda və ya ardıcıl olaraq baş verə bilər ki, bu da insanlarda bir çox əlamət və simptomların yaranmasına səbəb olur. Simptomların müddəti bir neçə saniyədən 15 dəqiqəyə qədər dəyişə bilər. Xəstəliyin bəzi simptomları da bilmək vacibdir, çünki onlar epileptik tutmadan əvvəl baş verə bilir:
- Birdən güclü qorxu və narahatlıq
- Ürəkbulanma və başgicəllənməsi
- Görmədə dəyişikliklər və baş ağrısı
- Ayaqların və əllərin hərəkətlərində qismn nəzarətin olmaması
Bu hallardan sonra baş verən müxtəlif simptomlar bir insanın epileptik tutma keçirəcəyini göstərə bilir:
- Şüur itkisindən sonra qarışıqlıq
- Nəzarətsiz əzələ daralması
- Köpüklü ağız və ağızda qəribə bir dad
- Dili dişləmək və dişlərin sıxılması
- Sürətli göz hərəkətlərinin qəfil başlaması
- Qəribə səslər çıxarmaq
- Qəfil əhval dəyişikləri və s.
Epilepsiya Növləri Hansılardır?
Sadə qismən tutma: Sadə qismən qıcolmalarda şüur aydın olur. Üç növ var: Temporal lobdan yaranan qıcolmalar; Qəfil qorxu özünü daha əvvəl heç bir hadisə olmamış kimi və ya heç nə olmamış kimi hiss etmək, pis qoxu və dadları iyləmək, daxili xoşagəlməz hisslə təzahür edir.
Frontal lobdan qaynaqlanan qıcolmalarda hərəkətdə problemlər müşahidə olunur.
Parietal lobdan qaynaqlanan tutmalarda müvəqqəti yuxululuq əlamətləri müşahidə olunur.
Kompleks qismən tutma: Kompleks qismən nöbetlərdə şüur təsirlənir. Kompleks qismən qıcolmalarda çeynəmə, yalama, udma və çaşqın görünmə müşahidə edilə bilər. Bəzən xəstə paltarlarını dartıb ətrafda gəzə bilər. Bir neçə dəqiqə, hətta saatlar sonra oyananda heç nə xatırlamaya bilər.
Ümumiləşdirilmiş tutma: Ümumiləşdirilmiş tutmalar bütün beyinə yayılır. Xalq arasında epileptik tutma kimi tanınan tutmadır. İnsan əvvəlcə sərtləşir və yerə yıxılır. Bundan sonra bütün bədən əzələlərində daralma və rahatlamalar baş verir. Tutma zamanı şiddətli hərəkətlər insanın nəzarətindən kənarda inkişaf edir. Bundan əlavə, absens və ya “petit mal” adlanan bəzi ümumiləşdirilmiş qıcolmalarda bədən formasını itirməsə də, insan huşunu itirə bilər.
Epilepsiya Xəstəliyinin Mülaicəsi Necə Olmalıdır?
Epilepsiya xəstəsi olan insanların çoxu epilepsiya əleyhinə dərmanlarla müalicə edilə bilər. Dərmanlar tutmaları dayandırmaq üçün nəzərdə tutulub. Buna görə dərmanların müntəzəm istifadəsi vacibdir. Dərman terapiyası xəstələrin əksəriyyətində təsirli olsa da, bəzi xəstələrdə gözlənilən effekti verməyə bilər. Bu xəstələrdə epilepsiyaya səbəb olan əsas vəziyyətə görə cərrahi müalicələr tətbiq oluna bilər. Epilepsiyanın cərrahi üsulları iki növdür. Birincisi, epileptik fokusun özünün çıxarılması (rezektiv cərrahiyyə). İkincisi, tutmanın yayılma yollarını kəsərək qıcolmaların yayılmasını, tezliyini və şiddətini azaltmaq məqsədi daşıyan cərrahi üsuldur (funksional cərrahiyyə, palliativ cərrahiyyə).
Nəzarət olunmayan qıcolmalar və onların həyatınıza təsirləri bəzən həddən artıq ağır ola bilər və ya depressiyaya səbəb ola bilər. Həmçinin, stressi idarə etmək, spirtli içkiləri məhdudlaşdırmaq və siqaretdən qaçmaq kimi sağlam həyat tərzi seçimləri edin. Epilepsiya tutması olan xəstənin yıxılarkən nəyəsə dəyərək zədələnməsinin qarşısı alınmalıdır. Xəstə yan üstə uzanmalı, mümkünsə yerə dəyməməsi üçün başı yumşaq parça və ya yastıqla dəstəklənməlidir. Əgər adamın yaxası sıxdırsa, boşaldılmalı və nəfəs ala biləcəyi bir sahə yaradılmalıdır. İnsana su içdirməyə çalışmaq, üzünü islatmaq kimi hərəkətlərdən çəkinmək lazımdır.
