2019-cu ildə Çində virus ailəsinin yeni üzvü müəyyən edilmiş və bu virus “koronavirus, Covid-19” adlandırılaraq, qısa bir zamanda bütün dünyaya təsir edəcək epidemiyaya çevrilmişdir. Covid-19 xəstəliyinin əlamətləri olan şəxslərin və ya bu xəstəlikdən şübhələnən hər kəsin səhiyyə müəssisələrindən və həkimlərdən dəstək alması tövsiyə olunmaqdadır. Hazırda bu xəstəlikdən dünyasını dəyişən insanların sayı 2 milyona yaxınlaşır. Koronavirus mübarizəsində inkişaf etdirilən Covid-19 peyvəndləri bir çox ölkədə profilaktik üsullar sırasında tətbiq olunmağa davam edir.
Covid-19 Peyvəndi Haqqında
Hazırda tətbiq olunan peyvəndlər Sinovac şirkətinin Çin peyvəndi olan Coronavac kimi tanınan peyvənd Covid-19 peyvəndləri və Pfizer-Biontech ortaqlığıdır. Ümumiyyətlə, peyvəndlər istənilən ölkədə istifadə edilməzdən əvvəl müxtəlif mərhələlərdən keçərək təsdiq olunur. Həmçinin, peyvənd tədqiqatları çox böyük xəstə qrupları ilə aparılan tədqiqatlardır və son mərhələ olan 3-cü faza tədqiqatları on minlərlə iştirakçı ilə aparılır.
Covid-19 peyvəndi haqqında geniş tədqiqatlar aparılsa da, hər hansı bir müalicə müdaxiləsinin və ya peyvənd tədqiqatlarının uzunmüddətli təsirindən tam əmin olmaq mümkün deyildir. Əgər peyvəndlər fərd və cəmiyyəti ölümcül ola bilən və tam başa düşülməyən bir xəstəliyə qarşı qoruyursa, cəmiyyət olaraq bu peyvənd araşdırmasına dəstək vermək məqsədəuyğundur. Qısa müddətdə Covid-19 peyvəndləri ilə baş verə biləcək yan təsirlərin nəticəsini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:
- Enjeksiyon yerində ağrı və ya şişkinlik;
- Zəiflik;
- Baş ağrısı və əzələ ağrıları;
- Qızdırma kimi əlamətlərlə müşahidə oluna bilər.
Amma bədənin daha əhatəli reaksiyasına görə peyvənddən sonrakı bu şikayətlər ikinci dozadan sonra daha ciddi şəkildə baş verə bilər. Keçmişdə hər hansı bir dərman, peyvənd və maddəyə qarşı allergik reaksiya inkişaf etdirən şəxslərin peyvənddən əvvəl bu vəziyyətləri həkimləri ilə məsləhətləşmələri vacibdir.
Covid-19 Peyvəndinin Yan Təsirləri Nələrdir?
Covid-19 peyvəndləri ilə qısa müddətdə meydana gələ biləcək yan təsirlər tətbiq olunan peyvəndin növündən asılı olmayaraq, çox oxşar şikayətlərdir. Yuxarıda qeyd olunan yan təsirlərə əlavə olaraq, halsızlıq, qızdırma, üşümə, bədənin müxtəlif yerlərində ağrı, ürəkbulanma və s. peyvəndlərin qısa müddətdə yarada biləcəyi ümumi yan təsirlər arasındadır. Peyvənddən sonra belə yüngül yan təsirlərin olması normaldır və bununla belə, şikayətlər bəzən kifayət qədər bezdirici olsa da, əslində bir müsbət inkişaf kimi qəbula edilə bilər. Çünki onlar bədənin immunitet reaksiyası yaratmağa başladığını göstərir.
Ancaq baş verə biləcək yan təsirlər bu cür yüngül şikayətlərlə məhdudlaşmaya bilir və nadir də olsa, bəzi insanlar Covid-19 peyvəndindən sonra çox ciddi allergik reaksiyalar yaşaya bilir. Bunun nəticəsində isə hətta bəzən həyat təhlükəsi olan anafilaksiyaya qədər irləliyir. Erkən başlayan peyvəndlə allergik reaksiyalar adətən tətbiq edildikdən sonra 4 gün ərzində başlayır və bədənin müxtəlif yerlərində dəri döküntüsü, nəfəs darlığı və ödəm ilə özünü göstərir. Allergik reaksiya simptomları ilə yanaşı, ishal, qarın ağrısı, hipotansiyon və pis bir şeyin baş verəcəyi hissi kimi digər simptomlar peyvəndin səbəb olduğu anafilaksi cədvəlinə daxil edilə bilən digər şikayətlər arasındadır. Bu səbəbdən, ümumiyyətlə, fərdlərin covid-19 peyvəndindən sonra ən azı 15 dəqiqə müşahidə altında saxlanması tövsiyə olunur.
Buna görə də, allergik xəstəliyi olan insanların Covid-19 peyvəndi olunmamışdan əvvəl müayinə olunması lazımdır. Əgər həmin şəxslər üçün peyvənd olunmaq tövsiyə olunmursa, Covid-19-la bağlı əks-göstəriş sertifikatını əldə etməlidirlər. Lakin Covid-19 peyvəndlərinin uzununmüddətli yan təsirləri haqqında danış hələ çox erkəndir çünki peyvəndlər hələ yenidir və onların insanlara qarşı təsirlərini müşahidə edə biləcək tədqiqatlar üçün kifayət qədər vaxt keçmədiyi üçün bu məsələlərlə bağlı nəsə demək üçün elm dünyasının bir az daha vaxta ehtiyacı var.
Covid-19 Peyvəndləri Effektivdirmi?
Covid-19 peyvəndlərinin effektivliyi vurulan peyvəndin növündən asılı olaraq dəyişir. Hal-hazırda tədqiqatlar mRNT vaksinlərinin kifayət qədər təsirli olduğunu göstərən nəticələrə malikdir. Ümumiyyətlə, bu peyvəndlərin tətbiqindən sonra bir dozadan sonra 14 gün ərzində Covid-19-dan qorunma dərəcəsi 80% təşkil edir. İkinci dozadan sonra isə bu səviyyə 90%-ə çatır. Və bununla da, peyvəndlərdən sonra həm xəstəliyə yoluxma, həm də xəstəxanaya yerləşdirilməli olan xəstələrin sayında azalma olacağı gözlənilməkdədir.
Lakin nəzərə alınmalı olan digər qrup isə xəstəlik keçirmiş insanlardır. Koronavirus xəstəliyi olan və immun sistem antikor istehsal etməyə başlayan insanlar da peyvənd tətbiqinə daxil edilməlidir. Və beləliklə, Covid-19 peyvəndləri bütün cəmiyyətin birgə işləməsini tələb edən mühüm profilaktik təcrübədir. Buna görə də peyvənd planında iştirak edən hər kəsin bu sağlamlıq probleminə nəzarət etmək üçün öz üzərinə düşəni etmələri çox vacibdir. Çünki Covid-19 xəstəliyindən azad olmaq üçün bütün insanların peyvənd olunması lazımdır. Hansı peyvənd növündən asılı olmayaraq, qısa zaman ərzində peyvənd olunmaq bütün bəşəriyyət üçün olduqca faydalı olacaqdır.
